नेपाल थामी समाजमा म – १

मैले पहिल्यै बूढानीलकण्ठ स्कूलमा पढ्दा नै दोलखाको भीमसेनथानमा थामीहरूको संलग्नताको विषयमा एउटा लेख लेखेको थिएँ। त्यतिबेला निको थामी सेवा समिति थामीहरूको प्रतिनिधित्व गर्ने संस्था थियो। जगतमान दाइ उपाध्यक्ष हुनुहुन्थ्यो। उहाँको होटेल त्यतिबेला कोटेश्वरको पुरानो पुलिस चौकी नजिकै थियो। मलाई भर्खरै जस्तो लाग्छ। मलाई उहाँसँग शंकर थामीले भेटाइदिनु भएको थियो। तर पछि त्यो लेख छापिएर आउँदा निको थामी सेवा समिति नेपाल प्रगतिशील थामी समूहको नाममा नामाकरण भइसकेको थियो।

त्यसपछि आफ्नो समुदाय र संस्थाप्रति सामान्य रुचि भए पनि खासै कसैसँग भेट पनि भएन। मेरो त्यति संलग्नता पनि रहेन। म भूढानीलकण्ठ स्कूलमा ओ लेभल गरेर बेलायतमा दुई वर्षको लागि आइ बी (ए लेभल सरहको पढाइ) पढ्न गएँ। त्यसपछि त झन मेरो संस्थासँग सम्बन्ध केही समयसम्म टुट्यो।

बेलायतबाट दुई वर्षपछि आएपछि पनि म विदा मनाउन सिक्किममा आफन्तकहाँ गएँ। बेलायत र सिक्किममा बस्दा मलाई आफ्नो पहिचानको विषय धेरै खट्क्यो। म को हुँ भन्ने प्रश्नले मलाई सधैँ सताइ नै रह्यो। बेलायतमा भन्दा पनि सिक्किममा हुँदा मलाई आफ्नो देश, आफ्नो समाज, आफ्नो सँस्कृति र आफ्नोपन धेरै खट्केको महशूश भयो। झण्डै डेढ वर्ष सिक्किममा बसेर म काठ्माण्डौ फर्केँ।

काठ्माण्डौ आएर एउटा स्कूलमा पढाउन थालेपछि थामी समुदायको प्रतिनिधित्व गर्ने संस्था कुन होला र कस्तो अवस्थामा होला भनेर खोजि गर्ने जमर्को गरेँ। सायद ०५८/०५९ सालतिर हुनुपर्छ, मैले हाम्रो संस्था नेपाल थामी समाज छ रे, त्यसको कार्यालय कोटेश्वरमा छ रे, भन्ने कुरा सुनेपछि कोटेश्वरमा धेरैतिर खोजेँ समाजको कार्यालय। एक दिन खोज्दै जाँदा बल्लबल्ल हाम्रो गाउँमा केही वर्ष पहिले भेट भएको भाइ बखानसिँह थामीलाई भेटेँ। उहाँको होटेलमा गएर नेपाल थामी समाजको बारेमा कुराकानी गरियो। त्यतिबेला अध्यक्ष कुम्भलाल थामी हुनु हुँदो रहेछ। त्यसभन्दा पहिले नै किरण दिदीको बारेमा पनि सुनेको थिएँ। त्यहाँ केही बेर भलाकुसारी गरिसकेपछि कार्यालय पनि हेरियो। त्यसपछि अर्को पल्ट समितिको बैठक हुँदा मलाई पनि बोलाउनु होला भनेर म स्कूलको फोन नंबर छोडेर विदा भएँ।

त्यसपछि धेरै महिनासम्म म कार्यालयमा पनि गइनँ, त्यहाँबाट पनि बोलावट भएन। धेरै समयपछि मलाई लाग्छ, २०६० को अन्तिम वा २०६१ को शुरु शुरुतिर हुनुपर्छ, टेक भाइले मेरो फोन नंबर पाउनु भएछ। उहाँ त्यति बेला नेपाल आदिवासी जनजाति महासंघमा कार्यालय सचिवको रूपमा काम गर्नुहुन्थ्यो। उहाँले धेरै पल्ट फोन गरेर नेपाल थामी समाजको वि्र्कयाकलापको बारेमा बताउनुहुन्थ्यो र मलाई समाजमा आउनको लागि अनुरोध गर्नुहुन्थ्यो। कार्यसमितिका साथीहरूको सम्बन्धमा पनि भन्नुहुन्थ्यो।

त्यसको केही समयपछि म एउटा कार्यसमितिको बैठकमा भाग लिने मौका पाएँ। त्यो बैठक नेपाल आदिवासी जनजाति महासंघको कार्यालयमा भएको थियो। त्यतिबेला महासंघको कार्यालय अनामनगरमा थियो। त्यस बैठकमा थामी समुदायका निकै जोशिला युवा साथीहरूसँग भेट भएको थियो। मलाई त्यहाँ धेरै खुशी पनि लागेको थियो र आशा पनि जागेको थियो कि अब थामी समुदायमा पनि धेरै युवाहरू जन्मिसकेछन्। यित्तका युवाहरूले अब केही न केही गर्छन् र थामी समुदाय यत्तिकै रहिरहन्न।

त्यति बेला अध्यक्ष कुम्भलाल थामी र महासचिव कविराज थामीवीच त्यति राम्रो सम्बन्ध थिएन र त्यसले नेपाल थामी समाजलाई नै प्रतिकूल असर पारिरहेको थियो। दुबै आफ्ना173आफ्ना कुरामा अडिग थिए। समाज त्यसैभित्र रुमल्लिरहेको थियो। जे होस्, फेरि समाजमा म संलग्न हुने कुनै समय मिलेन। एकैचोटी २००४ को विश्व आदिवासी दिवसमा संलग्न भएँ। त्यहाँ पनि झाँकीमा चाहीँ संलग्न हुन सकिएन तर कार्यक्रम हेरियो। केही थामी साथीहरूलाई भेट गर्ने मौका पाइयो। त्यहाँ देवेन्द्र दाइको संयोजकत्वमा थामी साँस्कृतिक कार्यक्रम पनि प्रस्तुत भएको थियो।

त्यो विश्व आदिवासी दिवसमा सहभागी हुने सिलसिलामा केही कुरा नमिलेर पछि कार्यसमितिको बैठकमा ठूलो रडाको मच्चिएछ र तत्कालिन अध्यक्ष कुम्भलाल थामीले राजिनामा दिएर घर बस्नुभयो।

त्यसपछि त नेपाल थामी समाज लथालिङ्ग नै भयो। फेरि टेक भाइले मलाई फोन गरेर के गर्ने, समाजलाई एउटा बाटोमा लगाउनुपर्‍यो भन्ने कुरा गर्नुभयो। उहाँले नै अरु धेरै साथीहरूलाई बोलाएर भदौ २६ गते हुनुपर्छ, कोटेश्वरमा चन्द्र दाइको कोठामा बैठक बस्यौँ र सिँहबहादुर थामीको अध्यक्षतामा नयाँ कार्यसमितिको चयन गर्‍यौँ। त्यसमा मलाई महासचिव बनाइयो। मेरो मनसाय नेपाल थामी समाजलाई एउटा दिशा दिन सहजीकरण गर्ने थियो, प्रमूख कार्यकारी भूमिका निभाउने कुनै इच्छा पनि थिएन, अवस्था पनि थिएन। म भर्खर रातो बङ्गला स्कूलमा पढाउन लागेको थिएँ। आफ्नो बिहे भइसकेको थियो र पारिवारिक चाँजोपाँजो पूर्ण रूपमा मिलिसकेको थिएन। मेरो पढ्दै पढाउँदै आफ्नो जीवनलाई पनि अगाढि बढाउने योजना थियो। तर त्यस समयमा एउटा महत्वपूर्ण कार्यभार बहन गर्न कोही तयार भएनन्। मैले नै महासचिवको भूमिका निर्वाह गर्नु पर्ने भयो। मेरो शैक्षिक पृष्ठभूमि र राष्ट्िरय173अन्तर्राष्ट्िरय अनुभवलाई नियालेर साथीहरूले यो मान्छे आएपछि त नेपाल थामी समाजले एउटा नयाँ दिशा लिन सक्नेछ भन्ने विश्वाश लिएर नै मलाई त्यो भूमिका दिएका होलान् भन्ने सोचेँ र माहाधिवेशनको आयोजना गरेर एक जना सक्षम व्यक्तिलाई जिम्मा लगाउने र आफूले बाहिरबाट सहयोग गर्ने विचार गरेर मैले महाधिवेशनसम्मको लागि दुःख गर्छु भनेर त्यसलाई स्वीकारेँ।

हामीले पहिले माघमा महाधिवेशनको आयोजना गर्ने कुरा सोचेका थियौँ। केही पल्ट केन्द्र र जिल्लाका साथीहरूसँग पनि अन्तकिर्रया भयो।

यसै वीचमा मेरो धेरै समय नेपाल थामी समाजमा बित्न थाल्यो र रातो बङ्गला स्कूलमा रहन सक्ने अवस्था नै भएन। २०६१ चैत १२ गते मैले रातो बङ्गलाको जागीर पनि छोडेँ। त्यही राति ३:३० बजे छोरीको पनि जन्म भयो। मैले आफूलाई के सम्झेर हो नेपाल थामी समाजको पूर्णकालिन पदाधिकारीको रूपमा उभ्याएँ। मेरो त्यो कदम केही हदसम्म आफ्नो लागि घातकसिद्ध पनि भयो। छ महिनासम्म पूर्ण रूपमा ऋण काढेर घर र समाज चलाउनुपर्‍यो। त्यतिबेलादेखि अहिलेसम्म म आर्थिक रूपमा जहिले पनि संकट नै भोग्नु परिरहेछ। हुन त साथीहरूले धेरै सहयोग गरे। त्यति बेला कस्तो सम्म अवस्था रह्यो भने ऋण काढेर आफ्नो घर चलाउने पैसा समाजको कार्यक्रममा विभिन्न रूपमा खर्च गर्नुपर्थ्यो। थामी साथीहरूलाई परिचालन गर्न पनि धेरै कठीन र चुनौतिपूर्ण थियो। समाजको कार्यालय सञ्चालन गर्न सुको पैसा हुन्नथ्यो र कार्यसमितिका थोरै साथीहरूबाट नै पैसा उठाएर चलाउनु पर्थ्यो।

धेरै कोशिश गरिसकेपछि २०६२ जेठमा हामीले राष्ट्रिय महाधिवेशनको आयोजना गर्न सफल भयौँ। आर्थिक सहयोग गर्नमा नेपाल आदिवासी जनजाति महासंघ, मार्क ट्युरिन र सारा स्नाइडरम्यान र व्यक्तिगत रूपमा धेरै थामी साथीहरूको योगदान रह्यो। त्यस महाधिवेशनको आयोजना गर्नमा टेक भाइ, लोक बहादुर(प्रकाश)जी, शंकरजीहरूको ठूलो भूमिका रह्यो। व्यवस्थापनमा हाम्रा थामी ट्याक्सी व्यवसायीहरू पदम दाइ, रणबहादुर, मनबहादुर दाइहरुको धेरै महत्वपूर्ण योगदान रह्यो। मैले त्यतिबेला सहयोग गर्नुहुने साथीहरू सबैको नाम यहाँ उच्चारण गर्न नसके पनि सबैको जे जस्तो भए पनि सहयोगको कदर गर्नैपर्छ र उहाँहरू धन्यवादका पात्रहरू हुनुहुन्छ।

त्यस महाधिवेशनमा नेपालका तीन जिल्ला र दार्जीलिङका थामी व्यक्तित्वहरूको सहभगिता थियो।त्यस महाधिवेशनले पनि सिँहबहादुर थामीको अध्यक्षतामा केन्द्रिय कार्यसमितिको चयन गर्‍यो। त्यसमा पुनः मलाई महासचिवको भूमिकामा उभ्यायो। मैले त्यतिबेला महासचिवको पद स्वीकार गरेर मैले नेपाल थामी समाजलाई कति दिन सकेँ तर आफ्नो परिवारको, आफ्नो जीविकोपार्जनको लागि प्रतिकूल कदम थियो। त्यो मोड मेरो जिन्दगीमा धेरै महत्वपूर्ण मोड थियो। त्यसले एकातिर मेरो सामाजिक सेवाकार्यको लागि एउटा नयाँ ढोका खुलेको थियो भने अर्कातिर आफ्नो आर्थिक/पारिवारिक जीवनको भविष्यको लागि अन्धकारमय भविष्यको शुरुवात।

(प्रस्तुत लेख २०६४ फागुन २ गतेको गोरखापत्रमा थामी भाषामा प्रकाशित भएको हो)